H είσοδος προσφύγων και μεταναστών φαίνεται να
δοκιμάζει τις κοινές ευρωπαϊκές αξίες. Είναι κατά τη γνώμη σας η
πολυπολιτισμικότητα απάντηση σε αυτή την πρόκληση;*
Εισαγωγή
Ο κόσμος μας μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στην Αμερική και τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας που ακολούθησε στο Αφγανιστάν, άλλαξε. Η πρόσφατη τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι και η κλιμάκωση των πολεμικών συγκρούσεων στη Συρία, συνθέτουν ένα πολύπλοκο περιβάλλον οι επιπτώσεις του οποίου ακόμη δεν έχουν πλήρως αποτυπωθεί για την περιοχή μας. Οι συνέπειες όσων συμβαίνουν σε γεωπολιτικό επίπεδο δεν είναι μόνο στρατιωτικές και μόνο για τις χώρες όπου διεξάγονται οι πολεμικές συγκρούσεις. Οι μεταναστευτικές ροές και οι πρόσφυγες καθίστανται ένα ευρωπαϊκό προβλήματα φυσικό επακόλουθο όσων συμβαίνουν.
Οι φιλελεύθερες ευρωπαϊκές αξίες και η ξενοφοβία
Κρίσιμο ρόλο στη κατανόηση των φοβικών αντανακλαστικών που προκαλεί η μετανάστευση στις φιλελεύθερες κοινωνίες, διαδραματίζει η επιρροή της πολιτικής σκέψης του κοινοτισμού, που αναδεικνύει την αξία της κοινότητας ακόμη και ως προτεραιότητα σε σχέση με την ελευθερία και την ισότητα που παράγονται από εκείνη.(Kymlicka,W, Πόλις 2005,319)
Στα φιλελεύθερα οράματα η κοινότητα ωστόσο, υπάρχει ήδη, βρίσκεται στις κοινές κοινωνικές πρακτικές, στις πολιτισμικές παραδόσεις και στις κοινές κοινωνικές κατανοήσεις, δεν ξεχωρίζει με βάση την κοινή εθνικότητα, γλώσσα, ταυτότητα, πολιτισμό, θρησκεία, ιστορία ή τον τρόπο ζωής.
Η ανεκτικότητα που αποτελεί θεμελιώδη αξία προαγωγής των ευρωπαϊκών αρχών της ατομικής ελευθερίας ή αυτονομίας στο πλαίσιο της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ωστόσο, φαίνεται να μεταμορφώνεται σε μη ανεκτικότητα προς στις μη φιλελεύθερες ομάδες. Η αυτονομία οδηγεί τη φιλελεύθερη θεωρία, στην αποδοχή της αλλοτρίωσης των ομάδων που είναι αφοσιωμένες στον φιλελευθερισμό, υπονομεύοντας τους θεσμούς που τον διέπουν . (Kymlicka,W, Πόλις 2005,344)
Ο πλουραλισμός των αξιών από την άλλη, μολονότι εμφανίζεται ως προϋπόθεση της σύγχρονης δυτικής σκέψης για τη σαφή ηθική και θεσμική εμπέδωση της ανεκτικότητας, δεν προκύπτει εύκολα, αναδεικνύοντας επίσης αντιφάσεις. Η αντίφαση λ.χ των φιλελευθέρων ευρωπαϊκών κρατών απέναντι στους πρόσφυγες και μετανάστες, έγκειται στην μην επέκταση γι’ αυτούς, της αρχής της θρησκευτικής ανεκτικότητας, την ώρα που η εν λόγω αρχή, υπήρξε κρίσιμη παράμετρος ως ατομικό δικαίωμα για τους ίδιους τους Ευρωπαίους, στην οικοδόμηση της φιλελεύθερης θεωρίας στο πλαίσιο της θρησκευτικής ανεκτικότητας στη δύση. Η κοινή τους πεποίθηση περί δικαιοσύνης, δεν επαρκεί για την διατήρηση και ενίσχυση της αλληλεγγύης, της κοινωνικής ενότητας ή της πολιτικής νομιμοποίησης . (Kymlicka,W, Πόλις 2005,374)
Η φιλελεύθερη δικαιοσύνη λειτουργεί με το αίσθημα της ηθικής κοινότητας, στο πλαίσιο των συνόρων τα οποία θεωρούνται σημαντικά. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,375)
Το πρόβλημα των μεταναστευτικών ροών, συνδέεται, θεμελιωδώς με τη θέση του Μακιαβέλι περί κατανόησης της πολιτικής, ως ζήτημα που ενώνει τον αυτοπροσδιορισμό, με την αυτοπροστασία, μέσα από το κράτος δικαίου, τις εκλογικές διαδικασίες, την ασφάλεια και το δίχτυ κοινωνικής προστασίας. (D. Held, Αθήνα, 2007, 320)
Ο Μακιαβέλι, διακήρυττε ότι η πολιτική του κράτους και η πάση θυσία επιδίωξη της ισχύος του, έχουν προτεραιότητα έναντι των ατομικών συμφερόντων και της ιδιωτικής ηθικής (D. Held , Αθήνα, 2007, 70) Το καλό κράτος έλεγε ήταν πρώτα και κύρια το ασφαλές και σταθερό κράτος.
Η διάσταση της αντίληψης της κυριαρχίας και της ασφάλειας του κράτους έθνους, που ελέγχει το πεπρωμένο του δεν αμφισβητείται, εξακολουθεί και σήμερα να είναι στο επίκεντρο της συζήτησης για τη δημοκρατία στις σύγχρονες δυτικές δημοκρατίες. (D. Held, Αθήνα, 2007, 397) Η πολιτική εκπροσώπηση άλλωστε, βρίσκεται προσηλωμένη στα μέσα ενημέρωσης, κενή από ιδέες και ηγετικές φυσιογνωμίες που καθοδηγούν την κοινή γνώμη, αντί να ελέγχονται από αυτή. (D. Held, Αθήνα, 2007, 324) Οι εκλογές μοιάζουν με καταναλωτική επιλογή, καθώς οι πολίτες εγωιστικά, επιδιώκουν ως αντάλλαγμα εκλογής των εκπροσώπων τους, την απόκτηση και κατοχή αντικειμένων και πόρων, για την ικανοποίηση των προσωπικών τους αναγκών ή επιθυμιών. (D. Held, Αθήνα, 2007, 325)
Η κυριαρχία του κράτους έθνους μέσω της ύπαρξης των συνόρων λοιπόν, τροφοδότησε τον εθνικισμό με την ιδέα της ενιαίας εθνικής κοινότητας, ορίζοντας την έννοια του έθνους ως ενιαία πολιτική κοινότητα με κοινή εθνική γλώσσα, κοινό πολιτισμό και ταυτότητα, οδηγώντας στην έκφραση του φιλελεύθερου εθνικισμού.
Η ιδέα της εθνικότητας σε αυτή την έκφανση του εθνικισμού, αποτελεί σημαντική βάση για την επίτευξη των φιλελεύθερων ιδεωδών της δικαιοσύνης και της ελευθερίας, εντός των τειχών, όχι όμως στη κλίμακα των ζητημάτων της παγκόσμιας δικαιοσύνης. Ο φιλελεύθερος εθνικισμός αδιαφορεί για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, μολονότι η διάσταση της παγκόσμιας δικαιοσύνης αμβλύνει τα προβλήματα που οδηγούν στις συγκρούσεις. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,391)
Το μοντέλο της ιδιότητας του πολίτη ως κατόχου κοινών δικαιωμάτων, συνδέεται επίσης με τις ιδέες της εθνικής ολοκλήρωσης. Η ενσωμάτωση ορισμένων ομάδων σ’ έναν κοινό εθνικό πολιτισμό, βάση επιδοματικών πολιτικών σύγκλησης, σημαίνει πολιτικές οικονομικής αναδιανομής, άρσης αδικιών και αποκλεισμών. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,455) Αυτή η προοπτική φοβίζει τόσο τους ανθρώπους που διαθέτουν πλούτο, όσο και αυτούς που θεωρούν ότι, θα υποστούν τις συνέπειες από τη διάβρωση του κράτους πρόνοιας και των αναδιανεμητικών πολιτικών που ίσχυαν υπέρ τους.
Το μεταναστευτικό και το προσφυγικό πρόβλημα συνδέονται, ωστόσο είναι διαφορετική η νομική υπόσταση του πρόσφυγα και άλλη αυτή του οικονομικού μετανάστη, ο οποίος όταν έχει εισέλθει παράνομα σε μία χώρα αντιμετωπίζει την προοπτική της απέλασης. Σύμφωνα με το άρθρο 33 της Σύμβασης της Γενεύης για τους πρόσφυγες, στον καθένα μπορεί να χορηγηθεί άσυλο εάν αυτός προέρχεται από κράτος που απειλείται η ζωή του, η ελευθερία του εξαιτίας της φυλής του, της θρησκείας, της ιθαγένειας του, ή της συμμετοχής του σε μία κοινωνική ομάδα ή λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων. (J.Habermas, 1994, Αθήνα, 95)
Οι μεγάλες μάζες των μεταναστών ιστορικά, είναι αυτές που αναζητούν εργασία για ένα καλύτερο μέλλον, δηλ, είναι κατά βάση οικονομικοί μετανάστες.
Οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στη μετανάστευση
Οι αρμονικές και συμμετρικές πολιτικές σχέσεις τίθενται υπό αμφισβήτηση σ’ ένα κόσμο σύνθετο, περιφερειακών και παγκόσμιων αλληλεξαρτήσεων. (D. Held, Αθήνα, 2007, 398) Η συνοχή, η βιωσιμότητα και η υποχρέωση λογοδοσίας των ίδιων των εθνικών κέντρων επί των αποφάσεων που λαμβάνουν επηρεάζουν άλλα ή γειτονικά κράτη. Οι παραδοσιακές εθνικές λύσεις που αφορούν κεντρικά ζητήματα της δημοκρατικής θεωρίας και πρακτικής αμφισβητούνται.
Η πολιτική εκτυλίσσεται με αβεβαιότητα και απροσδιοριστία σ’ έναν κόσμο κίνησης αγαθών κεφαλαίων, ροής πληροφοριών, ανταλλαγής πολιτισμών, μετακίνησης ανθρώπων, αλληλεπίδρασης και άσκησης της εξουσίας, αυτό που ονομάζουμε πλαίσιο παγκοσμιοποίησης. (D. Held, Αθήνα, 2007, 401)
Το έθνος κράτος βεβαίως, δεν παραμείνει ανεπηρέαστο από τη μεταβολή του βαθμού αυτονομίας του και τη διασταύρωση των εθνικών, διεθνών και υπερεθνικών δυνάμεων και σχέσεων. (D. Held, Αθήνα, 2007, 402) Η κυριαρχία του διαβρώνεται, εκτοπιζόμενη από μορφές υψηλότερης και ανεξάρτητης εξουσίας, που περικόπτουν τη νόμιμη βάση λήψης των αποφάσεων, εντός του εθνικού πλαισίου. Έρχεται αντιμέτωπο με την απώλεια της ίδιας της κυριαρχίας του (D. Held, Αθήνα, 2007, 403) και αυτό έχει επιπτώσεις σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.
Η παγκοσμιοποίηση των πολυεθνικών επηρεάζει βαθύτατα την μακροοικονομική πολιτική, μετατοπίζοντας τη ζήτηση για εργασία σε χώρες με χαμηλό κόστος, ενώ η τεχνολογική εξέλιξη στις επικοινωνίες και τις μεταφορές διαβρώνουν τα όρια των χωριστών αγορών διεθνοποιώντας τη παραγωγή. Η διαχείριση των οικονομιών έγινε δυσκολότερη και πιο δαπανηρή, οδηγώντας στην απώλεια ελέγχου των εθνικών οικονομιών.
Σημαντικές είναι οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης και στο επίπεδο της κουλτούρας. Η τεχνολογική επανάσταση της πληροφορικής, η τηλεόραση και ο κινηματογράφος, έχουν φέρει τους πολίτες του κόσμου περισσότερο κοντά στις εξελίξεις και στη κουλτούρα των ανεπτυγμένων χωρών της δύσης. (D. Held, Αθήνα, 2007, 413) Το όνειρο του δυτικού τρόπου ζωής, απέχει πλέον ένα κλικ από το κινητό τηλέφωνο όλων.
Ο κόσμος βιώνει το κρίσιμο σημείο μετάβασης της εξουσίας σταδιακά στα χέρια του πολυεθνικού κεφαλαίου, που εξασθενεί τη δημοκρατία. Η παγκοσμιοποίηση είναι μία «διαλεκτική διαδικασία» (D. Held, Αθήνα, 2007, 421) που ανέδειξε όχι μόνο την κατανόηση μεταξύ των λαών, αλλά και τους οικονομικούς ανταγωνισμούς και τις διαφορές τους, δυσκολεύοντας την εμπέδωση της κοσμοπολίτικης δημοκρατίας που προϋποθέτει, την εμβάθυνση, τη διεύρυνση και τη κατοχύρωση των δημοκρατικών θεσμών σε μια κοσμοπολιτική βάση. (D. Held, Αθήνα, 2007, 416)
Η πολυπολιτισμικότητα και το παράδειγμα των ΗΠΑ
Στις ανεπτυγμένες χώρες η μετανάστευση προκαλεί ξενοφοβία. Ορισμένες ομάδες πιστεύουν ότι η πολυπολιτισμικότητα θα παραβιάσει τον ζωτικό εθνικό τους χώρο, εξαιτίας της «ιδέας της αυθεντικότητάς» (Taylor, Αθήνα , 2013, 189) των διαφορετικών ομάδων, που τη συνοδεύει.
Ο φόβος ωστόσο της αποδυνάμωσης της φιλελεύθερης δημοκρατίας αποδεικνύεται λανθασμένος. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι δεν υπάρχουν στατιστικές διαφορές μεταξύ μεταναστών και εθνικών μειονοτήτων με τη πλειονότητα μιας εθνικής κοινότητας, ως προς την αφοσίωσή τους στις φιλελεύθερες ιδέες, μάλιστα, ακόμη και όταν οι χώρες προέλευσης τους, έχουν ελάχιστα κοινά στοιχεία με τη φιλελεύθερη δημοκρατία. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,461)
Η πολυπολιτισμικότητα ενισχύει την αλληλεγγύη, προάγει την πολιτική σταθερότητα, οδηγώντας τις μειονότητες να υιοθετήσουν πραγματικά τους πολιτικούς θεσμούς της χώρας όπου φιλοξενούνται.
Οι επιπτώσεις της πολυπολιτισμικότητας εξαρτώνται, από το εάν οι άνθρωποι που την επικαλούνται αποδέχονται το φιλελεύθερο αναθεωρητικό και πλουραλιστικό χαρακτήρα των σκοπών της και οι επικριτές της μετανάστευσης αυτό δεν το πράττουν. Ως εκ τούτου τότε υπάρχει ζήτημα για την ατομική ελευθερία, καθώς η πολυπολιτισμικότηττα γίνεται συντηρητική, προσεγγίζοντας τον εθνικισμό, αντικαθιστώντας τις φιλελεύθερες αρχές με κοινοτιστικές πολιτικές του κοινού αγαθού, στο τοπικό πλαίσιο μιας ομάδας.
Ο πολιτισμικός συντηρητισμός οδηγεί την ομάδα στο φόβο απέναντι στην ανοιχτή κοινωνία, την κινητικότητα των ανθρώπων, την ποικιλομορφία και αυτονομία του εκσυγχρονισμού και της παγκοσμιοποίησης. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,497)
Γίνεται λοιπόν αντιληπτή, η ανάγκη προστασίας της ελευθερίας των ατόμων εντός της ομάδας και η προαγωγή σχέσεων ισότητας και μη κυριαρχίας μεταξύ των ομάδων. Οι φιλελεύθεροι υπερασπιστές της πολυπολιτισμικότητας, οφείλουν να διαχωρίσουν τα κακά μειονοτικά δικαιώματα που περιορίζουν τα ατομικά δικαιώματα, από τα καλά που λειτουργούν συμπληρωματικά προς αυτά.
ΟΙ ΗΠΑ αποτελούν ένα πετυχημένο χαρακτηριστικό παράδειγμα πολυεθνικού κοινωνικό πολιτιστικού μοντέλου που χαρακτηρίζεται από πολιτισμική πολυμορφία.
Η συνύπαρξη διαφορετικών εθνικών ομάδων και πολιτισμικών μορφών ζωής με βάση την αρχή της ίσης μεταχείρισης δεν επιβαρύνει τη θεωρία των ατομικών δικαιωμάτων. Προκύπτει από την εξασφαλισμένη δυνατότητα ν’ αναπτύσσεται χωρίς περιορισμούς σ’ ένα πολιτισμικό κόσμο παραδόσεων, που θα τον συνεχίσουν και μετασχηματίσουν οι εθνικές ομάδες, μεγαλώνοντας με ασφάλεια τα παιδιά τους. Οι πολιτισμοί άλλωστε επιβιώνουν μόνον όταν αντλούν τη δύναμη του αυτομετασχηματισμού τους από τη κριτική και το διαχωρισμό. (J.Habermas, 1994, Αθήνα, 80, 83)
Η αγγλική γλώσσα και η ταύτισή της με τις ευκαιρίες ζωής των πολιτών στις ΗΠΑ, εξέθρεψε την εθνική ταυτότητα της χώρας, η οποία ορίζεται εν μέρει εξαιτίας της κοινής ιδιότητας του μέλους σε έναν κοινωνικό πολιτισμό. Η ενσωμάτωση των πολιτών εξασφαλίζεται από την αφοσίωση του κοινού πολιτικού πολιτισμού, ο οποίος έχει τις ρίζες και την ερμηνεία των συνταγματικών αρχών σ’ ένα κράτος δικαίου . Μιλάμε δηλ, για το ηθικό περιεχόμενο του συνταγματικού πατριωτισμού και την ουδετερότητά του δικαίου απέναντι σε όλους, που οδηγούν στην πολιτική ενσωμάτωση των πολιτών με τη συναίνεσή και συγκατάθεσή τους. (J.Habermas, 1994, Αθήνα, 86
Ο μονόδρομος της επιλογής της φιλελεύθερης πολυπολιτισμικής ενσωμάτωσης
Αν και το αμερικανικό μοντέλο δεν δείχνει να είναι ακριβώς η απάντηση στο ευρωπαϊκό μεταναστευτικό πρόβλημα, ωστόσο βασικές φιλελεύθερες αρχές που το διέπουν, ήδη εφαρμόζονται ή αποτελούν τμήμα της υπό διαμόρφωση μεταναστευτικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία δυστυχώς εμπλουτίζεται με το κλείσιμο των συνόρων και την δημιουργία φρακτών.
Η Ε.Ε μολονότι αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα «οιονεί υπερεθνικού» οργανισμού, που παρέχει ευκαιρίες και θεσπίζει νόμους οι οποίοι επιβάλλονται με τη συναίνεση τους στα κράτη μέλη, ωστόσο, στην αντίληψη περί κυριαρχίας στο εσωτερικό της, θεωρείται «νεκρή ως αδιαίρετη, απεριόριστη και αποκλειστική μορφή δημόσιας εξουσίας, ενσωματωμένης σε ένα ξεχωριστό κράτος». (D. Held, Αθήνα, 2007, 409)
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αυτοπροσδιορίζουν την εθνική τους συνείδηση, όχι με την ιδέα του εδαφικού κράτους, αλλά με αυτή του πολιτιστικού έθνους που δεν πρέπει να αλλοιωθεί ,ιδέα η οποία αποτέλεσε το υπόβαθρο ανάπτυξης εθνικοσοσιαλιστικής ιδεολογίας στο πρόσφατο παρελθόν.
Η ξενοφοβία είναι εξαιρετικά διαδεδομένη στα κράτη μέλη της Ε.Ε, (J.Habermas, 1994, Αθήνα, 89) που είναι πλέον προορισμός μεταναστών, ιδιαίτερα αυτών της κεντρικής Ευρώπης.
Η απόφαση της μετανάστευσης σε μία ελεύθερη και δημοκρατική χώρα λαμβάνεται κατά κανόνα για οικονομικούς λόγους. Έχει ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι μεταξύ 1800 και 1960 σε ποσοστό 80% οι φωνασκούντες σήμερα Ευρωπαίοι, αποτελούσαν τα μεταναστευτικά κύματα στην αναζήτηση βελτίωσης των συνθηκών της ζωής τους, συμβάλλοντας μάλιστα η μετανάστευση στην βελτίωση της οικονομικής κατάστασης των χωρών της Ευρώπης. (J.Habermas, 1994, Αθήνα, 96)
Η πολιτική της αναγνώρισης του μετανάστη και πρόσφυγα σ’ ένα σύγχρονο φιλελεύθερο κράτος, εντάσσεται στην ίδια λογική αξίωσης της πολιτικής αναγνώρισης του χρώματος του δέρματος ή του σεξουαλικού σώματος του υποκειμένου, με τρόπο που φέρνει σε δύσκολη θέση κάποιον που επιθυμεί νε θεωρεί το χρώμα τ ή την σεξουαλική ταυτότητα, ως προσωπικές διαστάσεις του εαυτού του. (Taylor, Αθήνα , 2013,204)
Οι χώρες που δεν έχουν παράδοση υποδοχής νεοεισερχόμενων μεταναστών, συχνά είναι πιο ξενοφοβικές και επιρρεπείς θεωρώντας τους ξένους δυνητική απειλή για την ασφάλεια τους. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,485) Το πρόβλημα για τις χώρες υποδοχής, προκύπτει όταν η επιθυμία της μετανάστευσης προσκρούει στην ετοιμότητα υποδοχής και αντοχής από μέρους τους.
Η Ε.Ε σήμερα στη προσπάθειά της ν’ ανακόψει τη μεταναστευτική παλίρροια, συνδυάζει περιοριστική πολιτική εισόδου με πολιτικές που στοχεύουν στην ταχεία και αποτελεσματική αντιμετώπιση των αιτήσεων ασύλου και πρακτική απελάσεων όσων η αίτηση έχει απορριφθεί.
Το πρόβλημα της ξενοφοβίας είναι σύνθετο, θέτοντας με τα επιτάσεως το ζήτημα της νόμιμης εισόδου σε μία χώρα, καθώς το δικαίωμα της μετανάστευσης και η αναζήτηση καλύτερης ζωής, βρίσκει τα όρια του στο δικαίωμα μια πολιτικής κοινότητας, να διατηρήσει άθικτη την πολιτικο- πολιτιστική ταυτότητά της. (J.Habermas, 1994, Αθήνα,91)
Η επιτυχημένη ενσωμάτωση εξαρτάται ωστόσο και από την ετοιμότητα των μεταναστών να ενταχθούν στο πολιτικό πολιτισμό της νέας τους πατρίδας, χωρίς να εγκαταλείψουν τη πολιτιστική μορφή ζωής που φέρνουν μαζί τους. Ελάχιστα στοιχεία εμπειρίας των διακοσίων ετών μετανάστευσης στη δύση, συνηγορούν στο ότι οι μόνιμοι μετανάστες ή πρόσφυγες που έχουν δικαίωμα να γίνουν πολίτες μιας χώρας, αποτέλεσαν απειλή για την ενότητα και τη σταθερότητα μιας φιλελεύθερης δημοκρατίας. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,479)
Η ένταξη των μεταναστών άλλωστε δεν γίνεται εν μια νυκτί. Είναι μία μακροπρόθεσμη διαδικασία που λειτουργεί δια μέσου των γενεών και της διασφάλισης της συστηματικής διεύρυνσης των κοινών θεσμών που δεν τους θέτουν σε μειονεκτική σχέση σε σχέση με τον άλλο πληθυσμό. Οι παράνομοι μετανάστες άλλωστε επιδιώκουν και αυτοί να αποκτήσουν το δικαίωμα της ιθαγενείας.
Η πολυπολιτισμικότητα χωρίς την παροχή ιθαγένειας, οδηγεί στον αποκλεισμό του πολίτη . Η πολιτική που βασίζεται στην εθελοντική επιστροφή του παρανόμου μετανάστη δεν είναι ρεαλιστική και θέτει σε κίνδυνο την ευρύτερη κοινωνία, δημιουργώντας γκέτο μεταναστών, μια κατώτερη κοινωνική τάξη χωρίς δικαιώματα, απομονωμένη με φυλετικά οικονομικά και θρησκευτικά κριτήρια.
Τα προγράμματα αμνηστίας ως ηθική απαίτηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας που προκύπτει από την πολύχρονη παραμονή των μεταναστών ώστε να γίνουν πολίτες αποτελούν λύση. Οι αρχικοί όροι εισόδου τους άλλωστε σε μία χώρα, από κάποια στιγμή και έπειτα δεν ενδιαφέρουν την φιλελεύθερη δημοκρατία.(Kymlicka,W, Πόλις 2005,486)
Παράλληλα με τις πολιτικές απόκτησης της ιδιότητας του πολίτη, όμως, απαιτούνται και οι θεσμοί για τη ενσωμάτωση τους σε σχέση με τη γλώσσα και την εκπαίδευση. Οι παροχές αυτών των δικαιωμάτων βοηθούν στη δικαιολόγηση της εθνικής οικοδόμησης του κράτους και την ομαλή ένταξη των μεταναστών. Τέτοια δικαιώματα έχουν να κάνουν με την πρόσληψή τους ως δημόσιοι υπάλληλοι, την στρατιωτική θητεία κ.α Η αντίληψη της εθνικής ταυτότητας και της εθνικής ολοκλήρωσης πρέπει να είναι πλουραλιστική και ανεκτική. Όσο περισσότερο τονίζονται οι πολιτιστικές διαφορές, τόσο μειώνονται οι πιθανότητες να εργαστούν οι ομάδες και τα άτομα από κοινού για να καταπολεμηθεί η οικονομική ανισότητα και η διεθνής τρομοκρατία. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,495)
Συμπέρασμα
Η λύση στο πρόβλημα της μετανάστευσης στην Ευρώπη δεν είναι απλή υπό συνθήκες αναβίωσης εθνικισμών, ξενοφοβίας και κλεισίματος συνόρων. Μονόδρομος δείχνει η υιοθέτηση μιας φιλελεύθερης πολυπολιτισμικής μεταναστευτικής πολιτικής, η οποία ανοίγει τις πόρτες στους πρόσφυγες και μετανάστες, ρυθμίζοντας τη μετανάστευση κατά το πρότυπο των δεδομένων δυνατοτήτων, που σημαίνει ότι, προφανώς, πρέπει να ληφθούν υπόψη, οι αντοχές σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο μιας χώρας ή μιας ένωσης χωρών όπως η Ε.Ε.
Η διαβουλευτική δημοκρατία της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να αποκαλύψει και ν’ αποκρούσει, τη μεροληψία, τη μονομέρεια και τα όρια συγκεκριμένων αντιλήψεων, των «βολεμένων» (D. Held, Αθήνα, 2007, 328) που συνδέονται με επιμέρους συμφέροντα. Η Ε.Ε δείχνει να είναι το ιδεώδες πολιτικό και θεσμικό υπόστρωμα ελεύθερων πολιτών, από την παραμορφωτική επίδραση της ανισότητας της εξουσίας, του πλούτου, της μόρφωσης κ.α., όπου μπορούν υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις να επωαστούν οι βέλτιστες πολιτικές αντιμετώπισης του προσφυγικού και μεταναστευτικού ζητήματος που εξετάσαμε.
– Ο Γιάννης Αναστασίου είναι τεταρτοετής φοιτητής του ΕΑΠ στο Τμήμα του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού. Στις εθνικές εκλογες του Σεπτεμβρίου υπήρξε ο επικεφαλής του ψηφοδελτίου της Δημοκρατικής Συμπαράταξης στη Μαγνησία
Βιβλιογραφία
- Heywood, A., Πολιτικές Ιδεολογίες, 89-94, κεφ. 5
- Kymlicka, W., Η πολιτική φιλοσοφία της εποχής μας, κεφ. 6, 7, 8.
- Held, D., Μοντέλα δημοκρατίας, κεφ. 2, 9, 11.
- Taylor, Ch., Πολυπολιτισμικότητα. Εξετάζοντας την πολιτική της αναγνώρισης, Πόλις 2013.
- Habermas, J. Αγώνες αναγνώρισης στο δημοκρατικό κράτος δικαίου, Λιβάνης 1994
* Πρόκειται για θέμα εργασίας του ΕΑΠ, στο μάθημα «Ευρωπαϊκές Πολιτικές Ιδεολογίες τον Εικοστό Αιώνα».Ο κόσμος μας μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στην Αμερική και τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας που ακολούθησε στο Αφγανιστάν, άλλαξε. Η πρόσφατη τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι και η κλιμάκωση των πολεμικών συγκρούσεων στη Συρία, συνθέτουν ένα πολύπλοκο περιβάλλον οι επιπτώσεις του οποίου ακόμη δεν έχουν πλήρως αποτυπωθεί για την περιοχή μας. Οι συνέπειες όσων συμβαίνουν σε γεωπολιτικό επίπεδο δεν είναι μόνο στρατιωτικές και μόνο για τις χώρες όπου διεξάγονται οι πολεμικές συγκρούσεις. Οι μεταναστευτικές ροές και οι πρόσφυγες καθίστανται ένα ευρωπαϊκό προβλήματα φυσικό επακόλουθο όσων συμβαίνουν.
Οι φιλελεύθερες ευρωπαϊκές αξίες και η ξενοφοβία
Κρίσιμο ρόλο στη κατανόηση των φοβικών αντανακλαστικών που προκαλεί η μετανάστευση στις φιλελεύθερες κοινωνίες, διαδραματίζει η επιρροή της πολιτικής σκέψης του κοινοτισμού, που αναδεικνύει την αξία της κοινότητας ακόμη και ως προτεραιότητα σε σχέση με την ελευθερία και την ισότητα που παράγονται από εκείνη.(Kymlicka,W, Πόλις 2005,319)
Στα φιλελεύθερα οράματα η κοινότητα ωστόσο, υπάρχει ήδη, βρίσκεται στις κοινές κοινωνικές πρακτικές, στις πολιτισμικές παραδόσεις και στις κοινές κοινωνικές κατανοήσεις, δεν ξεχωρίζει με βάση την κοινή εθνικότητα, γλώσσα, ταυτότητα, πολιτισμό, θρησκεία, ιστορία ή τον τρόπο ζωής.
Η ανεκτικότητα που αποτελεί θεμελιώδη αξία προαγωγής των ευρωπαϊκών αρχών της ατομικής ελευθερίας ή αυτονομίας στο πλαίσιο της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ωστόσο, φαίνεται να μεταμορφώνεται σε μη ανεκτικότητα προς στις μη φιλελεύθερες ομάδες. Η αυτονομία οδηγεί τη φιλελεύθερη θεωρία, στην αποδοχή της αλλοτρίωσης των ομάδων που είναι αφοσιωμένες στον φιλελευθερισμό, υπονομεύοντας τους θεσμούς που τον διέπουν . (Kymlicka,W, Πόλις 2005,344)
Ο πλουραλισμός των αξιών από την άλλη, μολονότι εμφανίζεται ως προϋπόθεση της σύγχρονης δυτικής σκέψης για τη σαφή ηθική και θεσμική εμπέδωση της ανεκτικότητας, δεν προκύπτει εύκολα, αναδεικνύοντας επίσης αντιφάσεις. Η αντίφαση λ.χ των φιλελευθέρων ευρωπαϊκών κρατών απέναντι στους πρόσφυγες και μετανάστες, έγκειται στην μην επέκταση γι’ αυτούς, της αρχής της θρησκευτικής ανεκτικότητας, την ώρα που η εν λόγω αρχή, υπήρξε κρίσιμη παράμετρος ως ατομικό δικαίωμα για τους ίδιους τους Ευρωπαίους, στην οικοδόμηση της φιλελεύθερης θεωρίας στο πλαίσιο της θρησκευτικής ανεκτικότητας στη δύση. Η κοινή τους πεποίθηση περί δικαιοσύνης, δεν επαρκεί για την διατήρηση και ενίσχυση της αλληλεγγύης, της κοινωνικής ενότητας ή της πολιτικής νομιμοποίησης . (Kymlicka,W, Πόλις 2005,374)
Η φιλελεύθερη δικαιοσύνη λειτουργεί με το αίσθημα της ηθικής κοινότητας, στο πλαίσιο των συνόρων τα οποία θεωρούνται σημαντικά. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,375)
Το πρόβλημα των μεταναστευτικών ροών, συνδέεται, θεμελιωδώς με τη θέση του Μακιαβέλι περί κατανόησης της πολιτικής, ως ζήτημα που ενώνει τον αυτοπροσδιορισμό, με την αυτοπροστασία, μέσα από το κράτος δικαίου, τις εκλογικές διαδικασίες, την ασφάλεια και το δίχτυ κοινωνικής προστασίας. (D. Held, Αθήνα, 2007, 320)
Ο Μακιαβέλι, διακήρυττε ότι η πολιτική του κράτους και η πάση θυσία επιδίωξη της ισχύος του, έχουν προτεραιότητα έναντι των ατομικών συμφερόντων και της ιδιωτικής ηθικής (D. Held , Αθήνα, 2007, 70) Το καλό κράτος έλεγε ήταν πρώτα και κύρια το ασφαλές και σταθερό κράτος.
Η διάσταση της αντίληψης της κυριαρχίας και της ασφάλειας του κράτους έθνους, που ελέγχει το πεπρωμένο του δεν αμφισβητείται, εξακολουθεί και σήμερα να είναι στο επίκεντρο της συζήτησης για τη δημοκρατία στις σύγχρονες δυτικές δημοκρατίες. (D. Held, Αθήνα, 2007, 397) Η πολιτική εκπροσώπηση άλλωστε, βρίσκεται προσηλωμένη στα μέσα ενημέρωσης, κενή από ιδέες και ηγετικές φυσιογνωμίες που καθοδηγούν την κοινή γνώμη, αντί να ελέγχονται από αυτή. (D. Held, Αθήνα, 2007, 324) Οι εκλογές μοιάζουν με καταναλωτική επιλογή, καθώς οι πολίτες εγωιστικά, επιδιώκουν ως αντάλλαγμα εκλογής των εκπροσώπων τους, την απόκτηση και κατοχή αντικειμένων και πόρων, για την ικανοποίηση των προσωπικών τους αναγκών ή επιθυμιών. (D. Held, Αθήνα, 2007, 325)
Η κυριαρχία του κράτους έθνους μέσω της ύπαρξης των συνόρων λοιπόν, τροφοδότησε τον εθνικισμό με την ιδέα της ενιαίας εθνικής κοινότητας, ορίζοντας την έννοια του έθνους ως ενιαία πολιτική κοινότητα με κοινή εθνική γλώσσα, κοινό πολιτισμό και ταυτότητα, οδηγώντας στην έκφραση του φιλελεύθερου εθνικισμού.
Η ιδέα της εθνικότητας σε αυτή την έκφανση του εθνικισμού, αποτελεί σημαντική βάση για την επίτευξη των φιλελεύθερων ιδεωδών της δικαιοσύνης και της ελευθερίας, εντός των τειχών, όχι όμως στη κλίμακα των ζητημάτων της παγκόσμιας δικαιοσύνης. Ο φιλελεύθερος εθνικισμός αδιαφορεί για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, μολονότι η διάσταση της παγκόσμιας δικαιοσύνης αμβλύνει τα προβλήματα που οδηγούν στις συγκρούσεις. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,391)
Το μοντέλο της ιδιότητας του πολίτη ως κατόχου κοινών δικαιωμάτων, συνδέεται επίσης με τις ιδέες της εθνικής ολοκλήρωσης. Η ενσωμάτωση ορισμένων ομάδων σ’ έναν κοινό εθνικό πολιτισμό, βάση επιδοματικών πολιτικών σύγκλησης, σημαίνει πολιτικές οικονομικής αναδιανομής, άρσης αδικιών και αποκλεισμών. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,455) Αυτή η προοπτική φοβίζει τόσο τους ανθρώπους που διαθέτουν πλούτο, όσο και αυτούς που θεωρούν ότι, θα υποστούν τις συνέπειες από τη διάβρωση του κράτους πρόνοιας και των αναδιανεμητικών πολιτικών που ίσχυαν υπέρ τους.
Το μεταναστευτικό και το προσφυγικό πρόβλημα συνδέονται, ωστόσο είναι διαφορετική η νομική υπόσταση του πρόσφυγα και άλλη αυτή του οικονομικού μετανάστη, ο οποίος όταν έχει εισέλθει παράνομα σε μία χώρα αντιμετωπίζει την προοπτική της απέλασης. Σύμφωνα με το άρθρο 33 της Σύμβασης της Γενεύης για τους πρόσφυγες, στον καθένα μπορεί να χορηγηθεί άσυλο εάν αυτός προέρχεται από κράτος που απειλείται η ζωή του, η ελευθερία του εξαιτίας της φυλής του, της θρησκείας, της ιθαγένειας του, ή της συμμετοχής του σε μία κοινωνική ομάδα ή λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων. (J.Habermas, 1994, Αθήνα, 95)
Οι μεγάλες μάζες των μεταναστών ιστορικά, είναι αυτές που αναζητούν εργασία για ένα καλύτερο μέλλον, δηλ, είναι κατά βάση οικονομικοί μετανάστες.
Οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στη μετανάστευση
Οι αρμονικές και συμμετρικές πολιτικές σχέσεις τίθενται υπό αμφισβήτηση σ’ ένα κόσμο σύνθετο, περιφερειακών και παγκόσμιων αλληλεξαρτήσεων. (D. Held, Αθήνα, 2007, 398) Η συνοχή, η βιωσιμότητα και η υποχρέωση λογοδοσίας των ίδιων των εθνικών κέντρων επί των αποφάσεων που λαμβάνουν επηρεάζουν άλλα ή γειτονικά κράτη. Οι παραδοσιακές εθνικές λύσεις που αφορούν κεντρικά ζητήματα της δημοκρατικής θεωρίας και πρακτικής αμφισβητούνται.
Η πολιτική εκτυλίσσεται με αβεβαιότητα και απροσδιοριστία σ’ έναν κόσμο κίνησης αγαθών κεφαλαίων, ροής πληροφοριών, ανταλλαγής πολιτισμών, μετακίνησης ανθρώπων, αλληλεπίδρασης και άσκησης της εξουσίας, αυτό που ονομάζουμε πλαίσιο παγκοσμιοποίησης. (D. Held, Αθήνα, 2007, 401)
Το έθνος κράτος βεβαίως, δεν παραμείνει ανεπηρέαστο από τη μεταβολή του βαθμού αυτονομίας του και τη διασταύρωση των εθνικών, διεθνών και υπερεθνικών δυνάμεων και σχέσεων. (D. Held, Αθήνα, 2007, 402) Η κυριαρχία του διαβρώνεται, εκτοπιζόμενη από μορφές υψηλότερης και ανεξάρτητης εξουσίας, που περικόπτουν τη νόμιμη βάση λήψης των αποφάσεων, εντός του εθνικού πλαισίου. Έρχεται αντιμέτωπο με την απώλεια της ίδιας της κυριαρχίας του (D. Held, Αθήνα, 2007, 403) και αυτό έχει επιπτώσεις σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.
Η παγκοσμιοποίηση των πολυεθνικών επηρεάζει βαθύτατα την μακροοικονομική πολιτική, μετατοπίζοντας τη ζήτηση για εργασία σε χώρες με χαμηλό κόστος, ενώ η τεχνολογική εξέλιξη στις επικοινωνίες και τις μεταφορές διαβρώνουν τα όρια των χωριστών αγορών διεθνοποιώντας τη παραγωγή. Η διαχείριση των οικονομιών έγινε δυσκολότερη και πιο δαπανηρή, οδηγώντας στην απώλεια ελέγχου των εθνικών οικονομιών.
Σημαντικές είναι οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης και στο επίπεδο της κουλτούρας. Η τεχνολογική επανάσταση της πληροφορικής, η τηλεόραση και ο κινηματογράφος, έχουν φέρει τους πολίτες του κόσμου περισσότερο κοντά στις εξελίξεις και στη κουλτούρα των ανεπτυγμένων χωρών της δύσης. (D. Held, Αθήνα, 2007, 413) Το όνειρο του δυτικού τρόπου ζωής, απέχει πλέον ένα κλικ από το κινητό τηλέφωνο όλων.
Ο κόσμος βιώνει το κρίσιμο σημείο μετάβασης της εξουσίας σταδιακά στα χέρια του πολυεθνικού κεφαλαίου, που εξασθενεί τη δημοκρατία. Η παγκοσμιοποίηση είναι μία «διαλεκτική διαδικασία» (D. Held, Αθήνα, 2007, 421) που ανέδειξε όχι μόνο την κατανόηση μεταξύ των λαών, αλλά και τους οικονομικούς ανταγωνισμούς και τις διαφορές τους, δυσκολεύοντας την εμπέδωση της κοσμοπολίτικης δημοκρατίας που προϋποθέτει, την εμβάθυνση, τη διεύρυνση και τη κατοχύρωση των δημοκρατικών θεσμών σε μια κοσμοπολιτική βάση. (D. Held, Αθήνα, 2007, 416)
Η πολυπολιτισμικότητα και το παράδειγμα των ΗΠΑ
Στις ανεπτυγμένες χώρες η μετανάστευση προκαλεί ξενοφοβία. Ορισμένες ομάδες πιστεύουν ότι η πολυπολιτισμικότητα θα παραβιάσει τον ζωτικό εθνικό τους χώρο, εξαιτίας της «ιδέας της αυθεντικότητάς» (Taylor, Αθήνα , 2013, 189) των διαφορετικών ομάδων, που τη συνοδεύει.
Ο φόβος ωστόσο της αποδυνάμωσης της φιλελεύθερης δημοκρατίας αποδεικνύεται λανθασμένος. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι δεν υπάρχουν στατιστικές διαφορές μεταξύ μεταναστών και εθνικών μειονοτήτων με τη πλειονότητα μιας εθνικής κοινότητας, ως προς την αφοσίωσή τους στις φιλελεύθερες ιδέες, μάλιστα, ακόμη και όταν οι χώρες προέλευσης τους, έχουν ελάχιστα κοινά στοιχεία με τη φιλελεύθερη δημοκρατία. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,461)
Η πολυπολιτισμικότητα ενισχύει την αλληλεγγύη, προάγει την πολιτική σταθερότητα, οδηγώντας τις μειονότητες να υιοθετήσουν πραγματικά τους πολιτικούς θεσμούς της χώρας όπου φιλοξενούνται.
Οι επιπτώσεις της πολυπολιτισμικότητας εξαρτώνται, από το εάν οι άνθρωποι που την επικαλούνται αποδέχονται το φιλελεύθερο αναθεωρητικό και πλουραλιστικό χαρακτήρα των σκοπών της και οι επικριτές της μετανάστευσης αυτό δεν το πράττουν. Ως εκ τούτου τότε υπάρχει ζήτημα για την ατομική ελευθερία, καθώς η πολυπολιτισμικότηττα γίνεται συντηρητική, προσεγγίζοντας τον εθνικισμό, αντικαθιστώντας τις φιλελεύθερες αρχές με κοινοτιστικές πολιτικές του κοινού αγαθού, στο τοπικό πλαίσιο μιας ομάδας.
Ο πολιτισμικός συντηρητισμός οδηγεί την ομάδα στο φόβο απέναντι στην ανοιχτή κοινωνία, την κινητικότητα των ανθρώπων, την ποικιλομορφία και αυτονομία του εκσυγχρονισμού και της παγκοσμιοποίησης. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,497)
Γίνεται λοιπόν αντιληπτή, η ανάγκη προστασίας της ελευθερίας των ατόμων εντός της ομάδας και η προαγωγή σχέσεων ισότητας και μη κυριαρχίας μεταξύ των ομάδων. Οι φιλελεύθεροι υπερασπιστές της πολυπολιτισμικότητας, οφείλουν να διαχωρίσουν τα κακά μειονοτικά δικαιώματα που περιορίζουν τα ατομικά δικαιώματα, από τα καλά που λειτουργούν συμπληρωματικά προς αυτά.
ΟΙ ΗΠΑ αποτελούν ένα πετυχημένο χαρακτηριστικό παράδειγμα πολυεθνικού κοινωνικό πολιτιστικού μοντέλου που χαρακτηρίζεται από πολιτισμική πολυμορφία.
Η συνύπαρξη διαφορετικών εθνικών ομάδων και πολιτισμικών μορφών ζωής με βάση την αρχή της ίσης μεταχείρισης δεν επιβαρύνει τη θεωρία των ατομικών δικαιωμάτων. Προκύπτει από την εξασφαλισμένη δυνατότητα ν’ αναπτύσσεται χωρίς περιορισμούς σ’ ένα πολιτισμικό κόσμο παραδόσεων, που θα τον συνεχίσουν και μετασχηματίσουν οι εθνικές ομάδες, μεγαλώνοντας με ασφάλεια τα παιδιά τους. Οι πολιτισμοί άλλωστε επιβιώνουν μόνον όταν αντλούν τη δύναμη του αυτομετασχηματισμού τους από τη κριτική και το διαχωρισμό. (J.Habermas, 1994, Αθήνα, 80, 83)
Η αγγλική γλώσσα και η ταύτισή της με τις ευκαιρίες ζωής των πολιτών στις ΗΠΑ, εξέθρεψε την εθνική ταυτότητα της χώρας, η οποία ορίζεται εν μέρει εξαιτίας της κοινής ιδιότητας του μέλους σε έναν κοινωνικό πολιτισμό. Η ενσωμάτωση των πολιτών εξασφαλίζεται από την αφοσίωση του κοινού πολιτικού πολιτισμού, ο οποίος έχει τις ρίζες και την ερμηνεία των συνταγματικών αρχών σ’ ένα κράτος δικαίου . Μιλάμε δηλ, για το ηθικό περιεχόμενο του συνταγματικού πατριωτισμού και την ουδετερότητά του δικαίου απέναντι σε όλους, που οδηγούν στην πολιτική ενσωμάτωση των πολιτών με τη συναίνεσή και συγκατάθεσή τους. (J.Habermas, 1994, Αθήνα, 86
Ο μονόδρομος της επιλογής της φιλελεύθερης πολυπολιτισμικής ενσωμάτωσης
Αν και το αμερικανικό μοντέλο δεν δείχνει να είναι ακριβώς η απάντηση στο ευρωπαϊκό μεταναστευτικό πρόβλημα, ωστόσο βασικές φιλελεύθερες αρχές που το διέπουν, ήδη εφαρμόζονται ή αποτελούν τμήμα της υπό διαμόρφωση μεταναστευτικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία δυστυχώς εμπλουτίζεται με το κλείσιμο των συνόρων και την δημιουργία φρακτών.
Η Ε.Ε μολονότι αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα «οιονεί υπερεθνικού» οργανισμού, που παρέχει ευκαιρίες και θεσπίζει νόμους οι οποίοι επιβάλλονται με τη συναίνεση τους στα κράτη μέλη, ωστόσο, στην αντίληψη περί κυριαρχίας στο εσωτερικό της, θεωρείται «νεκρή ως αδιαίρετη, απεριόριστη και αποκλειστική μορφή δημόσιας εξουσίας, ενσωματωμένης σε ένα ξεχωριστό κράτος». (D. Held, Αθήνα, 2007, 409)
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αυτοπροσδιορίζουν την εθνική τους συνείδηση, όχι με την ιδέα του εδαφικού κράτους, αλλά με αυτή του πολιτιστικού έθνους που δεν πρέπει να αλλοιωθεί ,ιδέα η οποία αποτέλεσε το υπόβαθρο ανάπτυξης εθνικοσοσιαλιστικής ιδεολογίας στο πρόσφατο παρελθόν.
Η ξενοφοβία είναι εξαιρετικά διαδεδομένη στα κράτη μέλη της Ε.Ε, (J.Habermas, 1994, Αθήνα, 89) που είναι πλέον προορισμός μεταναστών, ιδιαίτερα αυτών της κεντρικής Ευρώπης.
Η απόφαση της μετανάστευσης σε μία ελεύθερη και δημοκρατική χώρα λαμβάνεται κατά κανόνα για οικονομικούς λόγους. Έχει ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι μεταξύ 1800 και 1960 σε ποσοστό 80% οι φωνασκούντες σήμερα Ευρωπαίοι, αποτελούσαν τα μεταναστευτικά κύματα στην αναζήτηση βελτίωσης των συνθηκών της ζωής τους, συμβάλλοντας μάλιστα η μετανάστευση στην βελτίωση της οικονομικής κατάστασης των χωρών της Ευρώπης. (J.Habermas, 1994, Αθήνα, 96)
Η πολιτική της αναγνώρισης του μετανάστη και πρόσφυγα σ’ ένα σύγχρονο φιλελεύθερο κράτος, εντάσσεται στην ίδια λογική αξίωσης της πολιτικής αναγνώρισης του χρώματος του δέρματος ή του σεξουαλικού σώματος του υποκειμένου, με τρόπο που φέρνει σε δύσκολη θέση κάποιον που επιθυμεί νε θεωρεί το χρώμα τ ή την σεξουαλική ταυτότητα, ως προσωπικές διαστάσεις του εαυτού του. (Taylor, Αθήνα , 2013,204)
Οι χώρες που δεν έχουν παράδοση υποδοχής νεοεισερχόμενων μεταναστών, συχνά είναι πιο ξενοφοβικές και επιρρεπείς θεωρώντας τους ξένους δυνητική απειλή για την ασφάλεια τους. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,485) Το πρόβλημα για τις χώρες υποδοχής, προκύπτει όταν η επιθυμία της μετανάστευσης προσκρούει στην ετοιμότητα υποδοχής και αντοχής από μέρους τους.
Η Ε.Ε σήμερα στη προσπάθειά της ν’ ανακόψει τη μεταναστευτική παλίρροια, συνδυάζει περιοριστική πολιτική εισόδου με πολιτικές που στοχεύουν στην ταχεία και αποτελεσματική αντιμετώπιση των αιτήσεων ασύλου και πρακτική απελάσεων όσων η αίτηση έχει απορριφθεί.
Το πρόβλημα της ξενοφοβίας είναι σύνθετο, θέτοντας με τα επιτάσεως το ζήτημα της νόμιμης εισόδου σε μία χώρα, καθώς το δικαίωμα της μετανάστευσης και η αναζήτηση καλύτερης ζωής, βρίσκει τα όρια του στο δικαίωμα μια πολιτικής κοινότητας, να διατηρήσει άθικτη την πολιτικο- πολιτιστική ταυτότητά της. (J.Habermas, 1994, Αθήνα,91)
Η επιτυχημένη ενσωμάτωση εξαρτάται ωστόσο και από την ετοιμότητα των μεταναστών να ενταχθούν στο πολιτικό πολιτισμό της νέας τους πατρίδας, χωρίς να εγκαταλείψουν τη πολιτιστική μορφή ζωής που φέρνουν μαζί τους. Ελάχιστα στοιχεία εμπειρίας των διακοσίων ετών μετανάστευσης στη δύση, συνηγορούν στο ότι οι μόνιμοι μετανάστες ή πρόσφυγες που έχουν δικαίωμα να γίνουν πολίτες μιας χώρας, αποτέλεσαν απειλή για την ενότητα και τη σταθερότητα μιας φιλελεύθερης δημοκρατίας. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,479)
Η ένταξη των μεταναστών άλλωστε δεν γίνεται εν μια νυκτί. Είναι μία μακροπρόθεσμη διαδικασία που λειτουργεί δια μέσου των γενεών και της διασφάλισης της συστηματικής διεύρυνσης των κοινών θεσμών που δεν τους θέτουν σε μειονεκτική σχέση σε σχέση με τον άλλο πληθυσμό. Οι παράνομοι μετανάστες άλλωστε επιδιώκουν και αυτοί να αποκτήσουν το δικαίωμα της ιθαγενείας.
Η πολυπολιτισμικότητα χωρίς την παροχή ιθαγένειας, οδηγεί στον αποκλεισμό του πολίτη . Η πολιτική που βασίζεται στην εθελοντική επιστροφή του παρανόμου μετανάστη δεν είναι ρεαλιστική και θέτει σε κίνδυνο την ευρύτερη κοινωνία, δημιουργώντας γκέτο μεταναστών, μια κατώτερη κοινωνική τάξη χωρίς δικαιώματα, απομονωμένη με φυλετικά οικονομικά και θρησκευτικά κριτήρια.
Τα προγράμματα αμνηστίας ως ηθική απαίτηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας που προκύπτει από την πολύχρονη παραμονή των μεταναστών ώστε να γίνουν πολίτες αποτελούν λύση. Οι αρχικοί όροι εισόδου τους άλλωστε σε μία χώρα, από κάποια στιγμή και έπειτα δεν ενδιαφέρουν την φιλελεύθερη δημοκρατία.(Kymlicka,W, Πόλις 2005,486)
Παράλληλα με τις πολιτικές απόκτησης της ιδιότητας του πολίτη, όμως, απαιτούνται και οι θεσμοί για τη ενσωμάτωση τους σε σχέση με τη γλώσσα και την εκπαίδευση. Οι παροχές αυτών των δικαιωμάτων βοηθούν στη δικαιολόγηση της εθνικής οικοδόμησης του κράτους και την ομαλή ένταξη των μεταναστών. Τέτοια δικαιώματα έχουν να κάνουν με την πρόσληψή τους ως δημόσιοι υπάλληλοι, την στρατιωτική θητεία κ.α Η αντίληψη της εθνικής ταυτότητας και της εθνικής ολοκλήρωσης πρέπει να είναι πλουραλιστική και ανεκτική. Όσο περισσότερο τονίζονται οι πολιτιστικές διαφορές, τόσο μειώνονται οι πιθανότητες να εργαστούν οι ομάδες και τα άτομα από κοινού για να καταπολεμηθεί η οικονομική ανισότητα και η διεθνής τρομοκρατία. (Kymlicka,W, Πόλις 2005,495)
Συμπέρασμα
Η λύση στο πρόβλημα της μετανάστευσης στην Ευρώπη δεν είναι απλή υπό συνθήκες αναβίωσης εθνικισμών, ξενοφοβίας και κλεισίματος συνόρων. Μονόδρομος δείχνει η υιοθέτηση μιας φιλελεύθερης πολυπολιτισμικής μεταναστευτικής πολιτικής, η οποία ανοίγει τις πόρτες στους πρόσφυγες και μετανάστες, ρυθμίζοντας τη μετανάστευση κατά το πρότυπο των δεδομένων δυνατοτήτων, που σημαίνει ότι, προφανώς, πρέπει να ληφθούν υπόψη, οι αντοχές σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο μιας χώρας ή μιας ένωσης χωρών όπως η Ε.Ε.
Η διαβουλευτική δημοκρατία της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να αποκαλύψει και ν’ αποκρούσει, τη μεροληψία, τη μονομέρεια και τα όρια συγκεκριμένων αντιλήψεων, των «βολεμένων» (D. Held, Αθήνα, 2007, 328) που συνδέονται με επιμέρους συμφέροντα. Η Ε.Ε δείχνει να είναι το ιδεώδες πολιτικό και θεσμικό υπόστρωμα ελεύθερων πολιτών, από την παραμορφωτική επίδραση της ανισότητας της εξουσίας, του πλούτου, της μόρφωσης κ.α., όπου μπορούν υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις να επωαστούν οι βέλτιστες πολιτικές αντιμετώπισης του προσφυγικού και μεταναστευτικού ζητήματος που εξετάσαμε.
– Ο Γιάννης Αναστασίου είναι τεταρτοετής φοιτητής του ΕΑΠ στο Τμήμα του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού. Στις εθνικές εκλογες του Σεπτεμβρίου υπήρξε ο επικεφαλής του ψηφοδελτίου της Δημοκρατικής Συμπαράταξης στη Μαγνησία
Βιβλιογραφία
- Heywood, A., Πολιτικές Ιδεολογίες, 89-94, κεφ. 5
- Kymlicka, W., Η πολιτική φιλοσοφία της εποχής μας, κεφ. 6, 7, 8.
- Held, D., Μοντέλα δημοκρατίας, κεφ. 2, 9, 11.
- Taylor, Ch., Πολυπολιτισμικότητα. Εξετάζοντας την πολιτική της αναγνώρισης, Πόλις 2013.
- Habermas, J. Αγώνες αναγνώρισης στο δημοκρατικό κράτος δικαίου, Λιβάνης 1994
πηγή: metarithmisi.gr
Ο τίτλος του άρθρου είναι ελαφρά προσαρμοσμένος από το blog. Ο πίνακας του Vincent van Gogh, The Parsonage at Nuenen by Moonlight, 1885, που συνοδεύει το κείμενο, είναι επίσης επιλογή του blog.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου