Η Ευρωπαϊκή Ενωση δημιουργήθηκε, ως γνωστόν, τη δεκαετία του 1950 (ως Ευρωπαϊκή Κοινότητα) από τις έξι ιδρυτικές χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Benelux) με έναν κύριο στόχο: την επίτευξη σταθερότητας και τον τερματισμό των αιματηρών πολεμικών συγκρούσεων στη Γηραιά Ηπειρο. Στον βασικό αυτόν στόχο η Ενωση πέτυχε κυρίως με τη συμφιλίωση Γαλλίας – Γερμανίας: ο πόλεμος στον χώρο που καλύπτει η ΕΕ έγινε αδιανόητος. Και ο χώρος αυτός διευρύνθηκε εντυπωσιακά. Οι έξι αρχικές χώρες έγιναν 28, ενώ άλλες επτά από τα Δ. Βαλκάνια και την Τουρκία έχουν εγκαινιάσει τη διαδικασία ένταξής τους και, με την εξαίρεση ίσως οριακών περιπτώσεων, όλες οι εναπομένουσες ευρωπαϊκές ή λιγότερο ευρωπαϊκές χώρες θα ήθελαν να ενταχθούν στην Ενωση. Παράλληλα η Ενωση από μια απλή τελωνειακή ένωση μετεξελίσσεται σε πολιτική και νομισματική ένωση (ατελή βεβαίως) με ενιαίο νόμισμα (ευρώ) και ενιαία νομική προσωπικότητα.
Ακόμη η Ενωση έχει καταλάβει μια σημαντική θέση στο παγκόσμιο σύστημα. Ενώ αντιπροσωπεύει το 7% μόνο του παγκόσμιου πληθυσμού, κατέχει το 25% περίπου του παγκόσμιου ΑΕΠ και δαπανά το 50% των παγκόσμιων κοινωνικών δαπανών (7-25-50, οι αγαπημένοι αριθμοί της κυρίας Μέρκελ). Εχει τη μεγαλύτερη συμμετοχή στο παγκόσμιο εμπόριο (20% περίπου), είναι ο μεγαλύτερος δωρητής εξωτερικής βοήθειας (0,45% του ΑΕΠ περίπου) και επιπλέον είναι ουσιαστικά ο παγκόσμιος «οικονομικός ρυθμιστής» (regulator) με τον καθορισμό των προτύπων παραγωγής αλλά και μια ισχυρή «παιδευτική δύναμη» (normative power), με την έννοια ότι «θαυμάζεται» σε αυξημένα ποσοστά από τους «απ” έξω» ενώ αμφισβητείται από τους «από μέσα». Είναι, με άλλα λόγια, μια ιδιόμορφη υπερδύναμη, αν και χωρίς συνεκτική κεντρική κυβέρνηση και επαρκή στρατιωτική ισχύ.
Γιατί επομένως η Ενωση βρίσκεται σε υπαρξιακή κρίση επιβίωσης;
Θα μπορούσε να υποστηρίξει κάποιος ότι κατά κάποιον τρόπο η Ενωση είναι θύμα της επιτυχίας της. Ο πρωταρχικός στόχος της σταθερότητας έχει επιτευχθεί, ενώ επιπλέον η Ενωση είναι ο χώρος με το υψηλότερο επίπεδο ευημερίας, δημοκρατίας και ατομικών δικαιωμάτων, παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Παρά ταύτα, έχω εντοπίσει δέκα τουλάχιστον αιτίες/λόγους που τροφοδοτούν τη σημερινή υπαρξιακή κρίση, λόγους διαρθρωτικούς και λόγους συγκυριακούς
.
Διαρθρωτικοί λόγοι
- Η δημογραφική συρρίκνωση. Ο πληθυσμός της ΕΕ συνολικά μειώνεται (από τα 503 εκατ. σήμερα) αλλά και – το κυριότερο – γηράσκει, η Γηραιά Ηπειρος γίνεται όντως γηραιά, με τεράστιες συνέπειες για την οικονομία, τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, την αγορά εργασίας κ.τ.λ.
- Η μετατόπιση οικονομικών δραστηριοτήτων σε Ασία, Κίνα και Ινδία (γενικώς BRICS), με επίσης έντονα ζημιογόνες πολλαπλές οικονομικές συνέπειες.
- Η ατελής Οικονομική και Νομισματική Ενωση (ΟΝΕ). Η ΟΝΕ είναι κατά βάση μόνο Νομισματική Ενωση, με το ευρώ άστεγο και ορφανό, και αυτό τροφοδοτεί αστάθειες και κρίσεις. Θα πρέπει να ολοκληρωθεί με πλήρη οικονομική, δημοσιονομική (fiscal), τραπεζική και τελικά πολιτική ένωση. Βήματα προς την κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει, αλλά θα πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα.
- Οι μαζικές ροές προσφύγων/ μεταναστών προς την Ευρώπη που, αν και ευεργετικές από πολλές πλευρές, θέτουν ωστόσο περίπλοκα προβλήματα, ενώ οδηγούν σε αμφισβήτηση σημαντικών ενοποιητικών επιτευγμάτων, όπως η ελεύθερη διακίνηση προσώπων (καθεστώς Σένγκεν).
- Η άνοδος του IS (Ισλαμικού Κράτους), του ισλαμικού φονταμενταλισμού, της τρομοκρατίας με το απεχθές χτύπημα στο Παρίσι, που επίσης κλονίζουν κεκτημένα της Ενωσης και τροφοδοτούν κλίμα γενικευμένης ανασφάλειας στην Ευρώπη.
- Η εντεινόμενη αστάθεια και συγκρουσιακή χημεία στην περιφέρεια της Ευρώπης (Ουκρανία, Μ. Ανατολή, Β. Μεσόγειο κ.ά.) και η συνακόλουθη όξυνση των σχέσεων με Ρωσία, καθώς και οι αβεβαιότητες για τις προθέσεις της τελευταίας.
- Το βρετανικό πρόβλημα, η αβεβαιότητα δηλαδή για τη θέση του ΗΒ στην ΕΕ στην προοπτική του σχετικού δημοψηφίσματος που θα διεξαγάγει μέσα στο 2016 με το ερώτημα «εντός ή εκτός» της Ενωσης.
- Η αναιμική οικονομική ανάπτυξη, η αυξημένη ανεργία (11% περίπου), οι νέες ανισότητες ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, και των πολιτικών λιτότητας των τελευταίων χρόνων.
- Η άνοδος, ως αποτέλεσμα των παραπάνω, των ακραίων αντι-ευρωπαϊκών, ευρωσκεπτικιστικών δυνάμεων από τη Γαλλία ως την Πολωνία που ευθέως αμφισβητούν τη χρησιμότητα της Ενωσης.
- Και, τέλος, η κρίση νομιμοποίησης (legitimacy) που προκύπτει με τον αυξανόμενο αριθμό ευρωπαίων πολιτών που τείνει να θεωρεί την Ενωση μέρος του προβλήματος παρά μέρος της λύσης και ως εκ τούτου να αποστασιοποιείται από αυτήν.
Η απάντησή μου είναι ότι θα επιβιώσει και πρέπει να επιβιώσει, όχι γιατί αυτό είναι αναπόφευκτο αλλά γιατί άλλο εναλλακτικό πρότυπο οργάνωσης για την Ευρώπη δεν υπάρχει. Χωρίς την ΕΕ η Ευρώπη περιέρχεται στο χάος των εμφύλιων συγκρούσεων. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση έχει άλλωστε προχωρήσει ιστορικά μέσα από την επίλυση κρίσεων. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η Ενωση επίσης θα ξεπεράσει τις κρίσεις μέσα από πολιτικές, προσαρμογές και δράσεις βαθύτερης ενοποίησης (π.χ., Ευρωπαϊκή Ακτοφυλακή) που θα προωθήσουν κυρίως Γαλλία και Γερμανία, χώρες οι οποίες έχουν κάνει μια τεράστια ιστορική επένδυση στο σχέδιο «Ευρωπαϊκή ενοποίηση» και επομένως δεν θα το αφήσουν να καταρρεύσει (παρά τους φόβους που εγείρει η άνοδος της Μ. Λεπέν). Αλλά η υπέρβαση της κρίσης δεν θα γίνει με ένα ενοποιητικό big bang, όσο επιθυμητό κι αν είναι. Θα γίνει με σταδιακά βήματα σε ορίζοντα χρόνου. Και η νέα Ενωση που θα προκύψει θα είναι σαφώς διαφορετική. Θα είναι Ενωση «δύο στρωμάτων διαφοροποιημένης ολοκλήρωσης». Μια ομάδα χωρών (κυρίως χώρες ευρωζώνης) θα προχωρήσουν σε βαθύτερη ενοποίηση, κάποιες άλλες θα παραμείνουν πίσω σε χαλαρότερο σχήμα ενοποίησης, ενώ μία ή δύο (π.χ., ΗΒ) δεν αποκλείεται να αποχωρήσουν αλλά κάποιες άλλες θα προστεθούν ως μέλη. Επομένως η κρίση μπορεί να είναι πολύπλευρη και βαθιά, αλλά το αναγγελλόμενο τέλος/θάνατος της Ενωσης ίσως να «είναι κάπως υπερβολικό», όπως θα έλεγε και ο O. Γουάιλντ.
Η θέση της Ελλάδας
Η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στην πρόκληση του εξευρωπαϊσμού και στην πίεση του «απο-ευρωπαϊσμού» με προβολή του εθνολαϊκισμού ως του κυρίαρχου ιδεολογικού αφηγήματος.
Εγείρονται επομένως ερωτήματα για τη μελλοντική θέση της στην Ενωση. Τρία πιθανά σενάρια διαγράφονται: πρώτον, η χώρα να εκδιωχθεί/αποχωρήσει από την ευρωζώνη και ως συνέπεια και από την ΕΕ και να «επιστρέψει» πλήρως στα Βαλκάνια. Παρά το γεγονός ότι το Grexit παραμένει ως επιλογή στο τραπέζι, το σενάριο αυτό εμφανίζει σήμερα μάλλον χαμηλές πιθανότητες τελικής υλοποίησης. Δεύτερον, η Ελλάδα να «επανέλθει» στον εσωτερικό πυρήνα της Ενωσης ως ένα ισχυρό, ισότιμο, εξωστρεφές και κυρίως κανονικό κράτος. Είναι το επιθυμητό σενάριο αλλά με σχετικά μικρές επίσης πιθανότητες άμεσης υλοποίησης χωρίς την προηγούμενη ανασυγκρότηση / ισχυροποίηση των γνήσια φιλοευρωπαϊκών δυνάμεων της χώρας. Τρίτον, η Ελλάδα να παραμείνει στην ευρωζώνη, μέσα στην οποία όμως θα συντηρείται ως μια παθολογικά αθεράπευτη περίπτωση στα όρια του «αποτυχημένου κράτους». Από αρκετούς εκτιμάται ότι αυτό το σενάριο εμφανίζεται ως το σχετικά πιθανότερο για το άμεσο μέλλον τουλάχιστον. Και αυτό θα πρέπει να αποφευχθεί. Σε τελευταία ανάλυση, «τα πάντα είναι στα χέρια μας».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου